به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه از اصفهان، در جلسه‌ای صمیمانه و پرشور، مداحان اهل بیت (ع) توفیق دیدار با رهبر معظم انقلاب را یافتند. این دیدارکه در تاریخ دوم دیماه ۱۴۰۳ نه تنها فرصتی برای تجدید میثاق با آرمان‌های انقلاب بود، بلکه بار دیگر نقش و مسئولیت خطیر مداحان را در جامعه یادآور شد.
رهبر انقلاب در این دیدار، با تاکید بر الگو بودن شخصیت حضرت فاطمه زهرا (سلام‌الله علیها) و ویژگی‌های برجسته ایشان، مداحان را به تبیین حقایق و جهاد با زبان فراخواندند.
رهبر انقلاب با اشاره به اهمیت تبیین مسائل روز و مقابله با شبهه‌افکنی دشمن، مداحی را رسانه‌ای تمام‌عیار برای این منظور دانستند و بر آگاهی‌بخش بودن، امیدآفرین بودن و حرکت‌آفرین بودن محتوای مداحی‌ها تاکید کردند. این سخنان، مسئولیت سنگینی بر دوش مداحان قرار داد تا با الهام از سیره اهل بیت (علیهم‌السلام)، به مبارزه با هراس‌افکنی، اختلاف‌افکنی و یأس‌آفرینی دشمن بپردازند.
در ادامه گفتگوی صمیمی با سید احمد معنوی مداح و از مداحان حاضر در این جلسه داشته ایم که با شور و اشتیاق از این دیدار و تاثیرات آن بر خود و جامعه می‌گوید. این گزارش، روایتی است از احساس مسئولیت و تعهد مداحان در قبال جامعه و انقلاب اسلامی، که با الهام از رهنمودهای رهبر معظم انقلاب، به دنبال نقش‌آفرینی موثرتر در مسیر تعالی و پیشرفت کشور هستند.
حوزه:با عرض سلام و ادب خدمت شما. به نظر شما، تبیین مسائل روز از طریق مداحی چه تأثیری بر آگاهی جامعه دارد و چگونه می‌توان این تبیین را به شکل مؤثری انجام داد؟
معنوی: یکی از مهم‌ترین ظرفیت‌ها و فرصت‌هایی که در جامعه امروز به برکت اهل بیت و برگزاری مراسم‌های مذهبی وجود دارد، بحث مداحی و ستایش است، این موضوع به‌ویژه در مراسمات مذهبی که یکی از ارکان اصلی آن، مداحی است، جلوه‌گر می‌شود. هرچند ممکن است این حرف درست نباشد که مداحی به‌طور مطلق از سخنرانی بالاتر است، ولی حقیقت این است که مداحی در جذب و تاثیرگذاری بر مخاطب، به‌ویژه در هیئات مذهبی، نقش بسزایی دارد.
مداحی به دلیل ویژگی‌های خاص خود، از جمله استفاده از موسیقی و شعر همراه با عواطف و احساسات، توانسته است ارتباط عمیق‌تری با مخاطبان برقرار کند؛ این در حالی است که سخنرانی‌ها معمولاً برای افزایش معرفت و آگاهی هستند، اما به دلیل ماهیت متفاوت خود، تأثیرگذاری کمتری در جذب توده‌های مردم دارند.
در جامعه ما، مداحی به دلیل ویژگی‌های خاص هنری‌اش، ظرفیت‌های زیادی برای تبیین مباحث مختلف به‌ویژه در زمینه‌های مرتبط با انقلاب اسلامی و شبهات پیرامون آن دارد. با توجه به تجربه‌ای که خودم در این زمینه داشتم، بهترین جایگاه برای تبیین مفاهیم از دیدگاه یک مداح، همین هیئات مذهبی است. علت این امر نیز واضح است: در هیئت‌ها، مداحی میتواند در کنار تریبون‌داری و حضور گسترده مخاطب، به‌طور مؤثر به تبیین موضوعات مختلف بپردازد.
رهبر ما آیت الله العظمی خامنه ای فرمودند که «مداحی آمیخته با هنر است؛ هنر ترکیبی که هم از صدای دلنشین بهره می‌برد، هم از آهنگ و هم از قالب و محتوای درست». این ویژگی‌ها باعث می‌شود که مداحی تاثیرگذاری گسترده‌ای داشته باشد. به‌گفته ایشان، گاهی یک مداحی که تنها نیم ساعت یا یک ساعت به طول می‌انجامد، میتواند تاثیری عمیق‌تر و ماندگارتر از چندین جلسه سخنرانی بگذارد. چرا که مداحی، با ترکیب احساسات و عواطف، به شیوه‌ای خاص بر دل‌ها تأثیر می‌گذارد.
حوزه: با توجه به ویژگی‌های خاص مداحی و تأثیرگذاری عاطفی آن، این هنر میتواند در تبیین مفاهیم مختلف از جمله موضوعات مربوط به انقلاب اسلامی و شبهات پیرامون آن نقش مهمی ایفا کند. چه ویژگی‌هایی در مداحی باعث می‌شود که این هنر نسبت به سخنرانی‌ها تأثیرگذاری بیشتری بر مخاطب داشته باشد؟
معنوی:مداحی به‌عنوان یک هنر ترکیبی که از موسیقی، شعر، و عواطف استفاده میکند، به‌طور طبیعی ویژگی‌هایی دارد که آن را قادر می‌سازد ارتباطی عمیق‌تر و تأثیرگذارتر با مخاطبان برقرار کند.
۱- هم‌افزایی عواطف و عقلانیت
مداحی در واقع به‌واسطه ترکیب شعر، صدا، و آهنگ، پیام‌هایی را منتقل میکند که هم از جنبه عاطفی و هم از جنبه عقلانی به ذهن و دل مخاطب رسوخ می‌کنند. این هم‌افزایی باعث می‌شود که مخاطب نه‌تنها مفاهیم گفته‌شده را درک کند، بلکه آنها را در لایه‌های عاطفی خود نیز احساس کند.
۲- گسترش حس همبستگی و مشارکت جمعی
در هیئات مذهبی، مداحی به‌عنوان یک پدیده جمعی نقش مهمی ایفا میکند. در این فضا، مردم به‌طور فعال در مراسم شرکت کرده و به‌واسطه شور و احساسات جمعی، تجربه‌ای متفاوت از سخنرانی‌های فردی پیدا می‌کنند. یکی از ویژگی‌های مهم مداحی این است که در کنار تبیین مفاهیم، میتواند شور و حال اجتماعی ایجاد کند که باعث هم‌افزایی میان فرد و جمع می‌شود.
۳- اثرگذاری عاطفی و ماندگاری بیشتر
رهبر انقلاب، حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای، در فرمایشات خود در جمع مداحان اشاره کرده‌اند که «مداحی آمیخته با هنر است؛ هنر ترکیبی که هم از صدای دلنشین بهره می‌برد، هم از آهنگ و هم از قالب و محتوای درست». این ترکیب باعث می‌شود که مداحی قادر باشد تأثیری عمیق و ماندگاری بجای گذارد.
همچنین میتواند در جذب احساسات و تحریک حماسه و مقاومت و تبیین مسائل روز جامعه نقش زیادی داشته باشد.
حوزه:با توجه به فرموده رهبر معظم انقلاب در تبیین مسائل روز و مفاهیم دینی در مداحی این امر چگونه محقق می‌شود؟
معنوی :قطعا مداحی تنها به برانگیختن احساسات و عواطف مردم محدود نمی‌شود، وباید بدانیم که رسالت ما تبیین است این یک بخش بسیار مهم از کار مداحی است، همانطور که می‌دانید، در مراسمات مذهبی، مداحی به‌عنوان یک هنر ترکیبی که هم از صدا، هم از شعر و آهنگ و هم از احساسات و عواطف بهره می‌برد، میتواند تاثیر بسیار عمیق‌تری نسبت به سخنرانی یا هر شیوه دیگری از انتقال پیام داشته باشد. اما این تاثیرگذاری باید هدایت شده باشد، باید در راستای یک هدف روشن و با برنامه‌ریزی صحیح انجام شود. فقط "تبیین" است که مسئولیت ما را تمام میکند.
ما باید بتوانیم در این جلسات تبیین کنیم و به فرموده صحبت‌های رهبر یک جلسه مداحی مثل یک کلاس درس است و مداح به مثابه یک معلم است.
مداحان باید همزمان با برانگیختن احساسات، مخاطب را به سمت تبیین مباحث دینی، تاریخی، اجتماعی و حتی مسائل روز هدایت کنند. به عبارت دیگر، وقتی ما در حال مداحی هستیم، فقط نمی‌خواهیم که مردم اشک بریزند یا در سوگ اهل بیت عزاداری کنند، بلکه باید در کنار این عزاداری، یک فرآیند فکری و آگاهی‌بخشی هم اتفاق بیافتد.
مثلا وقتی درباره حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) صحبت می‌کنیم و بر فضائل ایشان میخوانیم، باید از ظرفیت هنر مداحی استفاده کنیم تا نشان دهیم که ایشان در مقابل ظلم و فساد ایستادند. این ایستادگی برای ما در دنیای امروز چه درس‌هایی به همراه دارد؟ چگونه باید امروز هم از آموزه‌های حضرت زهرا (س) استفاده کنیم؟
خب شما الان روضه خوندید و احساسات مخاطب را در حد بالا برانگیختند .
وقتی ما این ارتباط را برقرار نمی‌کنیم و فقط در سطح مرثیه و شعر باقی می‌مانیم، آن‌وقت تنها یک فضای احساسی ایجاد کرده‌ایم و از ظرفیت تبیین و روشنگری این جایگاه استفاده نکرده‌ایم.
گاهی یک بیت شعر هم کار تبیین را میکند، خب بعد ازاینکه ما روضه را خواندیم و احساسات مخاطب را در حد بالا برانگیختیم حالا باید نتیجه نهایی رو به ثمر برسانیم، این چهار بیتی رو میخوانیم
در یکی از این جلسات بعد از این قصه وقتی من این بیت شعر را خواندم نزدیک یازده میلیون کمک برای مردم لبنان جمع شد.
بنویس قلم حقیقت ایمان را از قول امیر مومنان فرمان را /
فرمود که باش دشمن اهل ستم فرمود که یاری بده مظلومان را
حوزه: با توجه به شبهه‌افکنی‌های دشمن، و ایجاد فضای تبیین در مداحی توسط مداحان با چه چالش هایی روبرو می‌شوید؟ و برای مقابله با این چالش ها چه اقداماتی باید صورت بگیرد؟
معنوی :بیان و تبیین مفاهیم مذهبی و مسائل روز جامعه است در مداحی یکی از چالش های اصلی است.
در برخی موارد، به‌ویژه در جلساتی که به‌صورت سنتی برگزار می‌شوند، این نوع مباحث روز جامعه مطرح نمی‌شود؛ حتی گاهی اوقات افرادی که در چنین جلساتی حضور دارند، نسبت به مداحانی که مسائل روز را در خطبه‌ها یا اشعار خود مطرح میکند، واکنش منفی نشان می‌دهند که این اتفاق برای من نیز بوجود آمده بود.
اما در عین حال، باید توجه داشت که ما به‌عنوان مداحان، مسئولیتی بسیار بزرگ‌تر از تنها ایجاد احساسات داریم. همانطور که در قرآن آمده است، هر نعمتی که خداوند به ما می‌دهد، مسئولیت‌هایی را نیز به‌دنبال دارد. در اینجا نیز همینطور است، اگر ما از ظرفیت مداحی برای تبیین مباحث استفاده نکنیم، به‌نوعی این نعمت را به درستی به کار نگرفته‌ایم.
اگر فقط اشک و عزاداری ایجاد کنیم و به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم از آگاهی‌بخشی و تبیین مفاهیم و مسائل دینی و روز غافل شویم، مسئولیت‌مان را در قبال جامعه و مخاطبان انجام نداده‌ایم. به همین دلیل، در بسیاری از جلساتی که من شخصاً شرکت کرده‌ام، همیشه سعی کرده‌ام که علاوه بر مرثیه‌خوانی و عزاداری، با استفاده از اشعار و قصاید، به تبیین مسائل روز نیز بپردازم.
برای اینکه بتوانیم در تبیین مسائل دینی و روز به‌طور مؤثر عمل کنیم، قطعاً باید برنامه‌ریزی کنیم، مطالعه داشته باشیم و همیشه آماده باشیم. مداحی که بخواهد مسائل روز را به‌خوبی تبیین کند، باید ابتدا خود را به‌خوبی با موضوعات مختلف آشنا کند. این امر نه تنها به‌واسطه مطالعه کتاب‌ها و منابع معتبر است، بلکه باید درک عمیقی از زمانه خود داشته باشد. ما نمی‌توانیم در هر جلسه‌ای همانطور که پیش‌تر اشاره کردم، به سادگی تنها شعری بخوانیم و برویم. باید برای هر جلسه هدف‌گذاری کنیم و سناریوهای مداحی خود را با توجه به موضوعات روز تنظیم کنیم.
این طلبه و مداح اصفهان در ادامه در بیان چالش های دیگر افزود:وقتی از "تبیین" سخن می‌گوییم، باید بدانیم که تبیین زمانی اثرگذار خواهد بود که یک حرکت هماهنگ و جریان‌ساز ایجاد شود پس این به این معنا است که وقتی یک یا چند نفر از مداحان در یک جریان فکری و فرهنگی با هم هم‌افزایی کنند، آن‌وقت تبیین بهتر و مؤثرتر خواهد بود.
به طور مثال، اگر من و مداحان دیگر موضوعاتی چون حجاب، مقاومت، ولایتمداری یا حتی موضوعات اقتصادی را به‌طور هماهنگ در جلساتمان تبیین کنیم، تأثیر آن در میان هزاران نفر مخاطب بسیار بیشتر خواهد بود؛ چراکه وقتی چند مداح با هماهنگی کامل یک موضوع را پوشش می‌دهند و با هم روی یک مفهوم کار می‌کنند، این خود یک جریان‌سازی است که میتواند تفکرات مردم را به سمت یک نگاه مشترک سوق دهد.
یکی از تجربیات خوب در این زمینه، جلسه‌ای بود که چند سال پیش با همت چند نفر از جمله آقای سید رضا نریمانی راه‌اندازی شد، آن جلسه با هدف تبیین مفاهیم خاص در محافل مذهبی طراحی شده بود، ما در محرم یکی از سال‌ها، تصمیم گرفتیم که شعر خاصی را در مراسم‌ها بخوانیم که مفاهیم خاصی مثل حجاب، غیرت، عفت، مقاومت و مبارزه با ظلم را مطرح کند. این شعر با دقت زیادی تنظیم شده بود تا بر مفاهیم دینی و اجتماعی تأکید داشته باشد. جالب اینجاست که وقتی این شعر را در جمع‌های بزرگ با هزاران نفر می‌خواندیم، تأثیر بسیار زیادی داشت.
اما راه حل این چالش اینجاست که اگر همگی مداحان در یک شهر یا منطقه تصمیم بگیرند که در یک موضوع خاص هماهنگ عمل کنند، می‌توانند تبیین قدرتمندی را به وجود آورند که حتی در سطح جامعه و میان نسل‌های مختلف تاثیرگذار باشد. به‌عنوان مثال، در مورد "جنگ اقتصادی" یا "ولایتمداری"، وقتی تمام مداحان یک خط مشی واحد را دنبال کنند، می‌توانند یک جریان بزرگ فکری ایجاد کنند که تاثیر آن فراتر از حد تصور خواهد بود.
حماسه سرایی توسط مداحان از دیگر چالش هایی است که خبرگزاری‌ها می‌توانند این مطالبه را مطرح کنند که مداحان حماسه‌خوانی کرده و سخنرانان حماسه‌سرایی کنند. به نظر می‌رسد اکنون ما در جامعه با کمبود حماسه مواجه هستیم. در دوران دفاع مقدس، افرادی مانند حاج صادق آهنگران با خواندن اشعار حماسی شور و حرارت ایجاد می‌کردند چنان که هنگام اعزام نیروها به جبهه، استقبال مردم دو چندان شده بود.
حماسه سرایی باید در مداحی مداحان باشد و اکنون که ما در جنگ مستقیم با اسرائیل هستیم بسیار نیاز است و حماسه سرایی مصداق فرموده رهبر است که مداحی باید امید آفرین و حرکت دهنده باشد.
حماسه سرایی در مستمع این حس را در مخاطب ایجاد میکند که حاضر است جانش را در این راه بدهد. مانند دیروز در بیت رهبری، وقتی رهبر رجزخوانی کرد، در دفعه اول و دوم جمعیت تکبیر گفتند، اما در دفعات بعد، حس حماسه تخلیه نشد و جمعیت به دست زدن روی آوردند. چرا دست زدند؟ چون تکبیر، جوابگوی احساسی که با حماسه در وجودشان ایجاد شده بود، نبود.
ما مداحان نباید جوری با مستمع باشیم که آنها از قبل شل‌تر شده باشند پس حماسه سرایی توسط مداحان امری ضروری است که باید بیشتر به آن عمل شود.
حوزه: در حال حاضر، مداحان و هیئات مذهبی آمادگی لازم برای پذیرش این‌گونه تغییرات و ورود به این جریان‌سازی‌های فرهنگی و تبیینی را دارند؟
معنوی: مداحان باید به این درک برسند که در کنار وظیفه‌شان در ایجاد فضای احساسی، وظیفه‌ای بسیار بزرگ‌تر در تبیین حقیقت و روشن‌سازی مسائل جامعه دارند. این همان رسالتی است که در حدیث حضرت علی (علیه‌السلام) در نهج‌البلاغه آمده است. حضرت فرموده‌اند که مسئولیت «امر به معروف و نهی از منکر» بیشتر بر عهده کسانی است که دارای توانایی تأثیرگذاری بر مردم هستند. مداحان به‌طور طبیعی از این جایگاه برخوردارند و باید از این ظرفیت به‌درستی استفاده کنند.
حوزه؛ به نظر شما، آینده مداحی باید چگونه باشد؟ چگونه می‌توان این مسئولیت‌ها رابه‌طور مؤثرتر انجام داد؟
معنوی : آینده مداحی باید به‌طور جدی به سمت تبیین، حرکت‌دهندگی و جریان‌سازی حرکت کند. همانطور که حضرت آقا فرمودند، مداحان باید در عین حال که امیدآفرین هستند، حرکت‌دهنده باشند.
این هدف فقط با هماهنگی و هم‌افزایی جمعی مداحان میسر است. بنابراین، در آینده باید بیشتر از همیشه بر ایجاد هماهنگی و جریان‌سازی در میان مداحان تأکید کنیم.
تا بتوانیم تبیین کنیم و آن باید به‌گونه‌ای باشد که مخاطب نه‌تنها احساساتش تحریک شود، بلکه به درک صحیحی از وضعیت امروز جامعه و جهان برسد.
نظر شما